PCÆnizin iτini aτ²p, τe■itli donan²mlar² kurcalayacak kadar merakl² bir ki■ili≡e mi sahipsiniz? ╓yleyse elinizi korkak al²■t²rmay²n: Verdi≡imiz upgrade pⁿfleri yolunuzu kaybetmemenizi sa≡layacak.
Evinizdeki kaset τalar²n veya televizyonun iτini aτmay² hiτ dⁿ■ⁿnmezsiniz bile. Oysa PCÆler, kapaklar² τ²kar²ld²≡²nda hemen bozuluveren a■²r² hassas cihazlar de≡ildir: gⁿnⁿn birinde bir ses kart², bellek birimi, hatta bir i■lemci takmak iτin PCÆnizin iτini aτabilirsiniz. Ancak bir PCÆyi aτt²≡²n²zda ÷nemli olan ■ey, neyi nas²l yapt²≡²n²zd²r. Ne yapman²z gerekti≡i hakk²nda bilgiye sahipseniz, ⁿstlenece≡iniz risk bir bilgisayar tamircisinin ⁿstlendi≡inden fazla olmayacakt²r. Hemen tela■a kap²lmay²n: bunun iτin bir elektronik dehas² olman²z gerekmez. WordPerfect 'te ⁿτ sayfa yaz² bas²lana kadar (!) bir kutu yedek parτay² toparlay²p eksiksiz bir PC'ye τevirebilen kullan²c²lar bile var. Belki onlar²n seviyesine eri■meyi hayal bile etmiyorsunuz, ancak bu yaz²daki pⁿf noktalar²n² okursan²z, en az²ndan kendi PCÆnizi kendiniz kolayca upgrade edebilirsiniz.
╓nce Gⁿvenlik
Bilgisayarlar²m²z her ev e■yas² gibi fi■lerden 220 volt τekerler ama asl²nda o kadar τok elektrik harcamazlar. Bilgisayar²m²z²n gⁿτ kayna≡² 220 volt gerilimi 12 ya da 5 volt'a τevirir. Evlerimizde kulland²≡²m²z ■u radyolu ²■²ldaklar²n kulland²klar²ndan bile az. Bu yⁿzden bilgisayarlar daha az tehlikelidir. Ancak bir PCÆyi aτmadan ÷nce dikkat edilmesi gerekli iki temel kural vard²r:
1. Elektrik τarpmalar²na kar■² korunmak iτin PCÆnizin elektrik kablosunu mutlaka s÷kⁿn. Durup dururken saτ stiliniz de≡i■sin istemeyiz.
2. ▄zerinizdeki statik elektri≡i bo■alt²n. Bilgisayar devrelerinin en bⁿyⁿk dⁿ■man² statik elektriktir. Ufak bir statik atlama bilgisayar²n²z²n bir devresinin sonu olabilir. Bu yⁿzden bilgisayar²n²z²n iτinde herhangi bir noktaya dokunmadan ÷nce metal bir nesneyi tutun. Bu metal bir dosya dolab², masan²z²n metal k÷■esi, hatta bilgisayar²n²z²n kasas² bile olabilir. Ama arada kauτuk tabanl² bir terlik veya ayakkab² ile aya≡²n²z² hal²ya sⁿrttⁿyseniz veya birden odaya giren kedinizi kucaklay²p sevdiyseniz dikkat! Tekrar statik elektrik yⁿklendiniz; i■lemi tekrarlay²n.
Bunun d²■²nda elinize dola■mamas² iτin fare, klavye ve monit÷r kablolar²n² da s÷kmenizi yerinde olacakt²r. Daha sonra PCÆnizi ⁿzerinde τal²■abilece≡iniz bo■ bir masaya ta■²y²n. Y²≡²nlar halindeki ka≡²tlar, kitaplar i■inize engel olabilir.
Upgrade ▌τin Haz²rl²k
Her ■eyi yerli yerince ÷≡rendi≡imize g÷re i■e giri■menin zaman² gelmi■ demektir. Ama ÷nce bilgisayar²m²z²n ba■²na bir i■ gelmemesi iτin almam²z gerekli ÷nlemleri ÷≡renelim:
BIOS SetupƲna girerek bⁿtⁿn ayarlar² bir kenara not edin. Bunlar anakart²n²z²n donan²m parametreleridir ve bazen Tak-╟al²■t²r (PnP) ayg²tlar²n kurulum i■lemi bu ayarlar² bozabilir.
Sabit diskinizde "YEDEK" isimli bir dizin yarat²n, config.sys ve autoexec.bat dosyalar²n²z²n birer kopyas²n² buraya aktar²n.
Windows dizininizdeki win.ini, system.ini, control.ini ve progman.ini dosyalar²n²n birer kopyas²n² da yedekleyin.
Kurmak istedi≡iniz ayg²tla birlikte gelen kitapτ²klar² okuyun. Bu kitapτ²klar²n hepsini okuman²z gerekmez, ama ÷zellikle "Getting Started" (Ba■larken) ve "Setting Up" (Kurulum) ba■l²kl² b÷lⁿmleri mutlaka okuyun. Burada yapman²z gereken i■lemler ad²m ad²m aτ²klanm²■t²r.
Yeni Donan²m Eklemek
Amac²m²z bilgisayar²m²z² upgrade etmek oldu≡u gibi τe■itli donan²mlar²n bak²m²n² yapmak da olabilir. Her iki durumda da farkl² ayg²tlara farkl² i■lemler uygulamak gerekebilir. Bu yⁿzden her bir ayg²t² ayr² ayr² i■leyece≡iz.
Bellek
Bir PC kullan²c²s²n²n en τok upgrade etmek isteyece≡i ■ey bellektir. Bu yⁿzden ÷nce bellekle ilgili pⁿf noktalar²n² ÷≡renmeniz gerekli:
Anakart ⁿzerindeki bellek yuvalar²na bak²n ve 30 pinlik mi yoksa 72 pinlik mi oldu≡unu tesbit edin.
Baz² anakartlarda her iki tⁿr bellek yuvas² da bulunmas²na kar■²n 72 pinlikler dolu olabilir. Oysa art²k piyasada 30 pinlik kart bulmak oldukτa zor. Bu durumda eski 72 pinlik belle≡inizi yerinden s÷kmeniz ve daha yⁿksek kapasiteli bir bellek ile de≡i■tirmeniz gerekecek. Eski belle≡im bo■a τ²kt² diye ⁿzⁿlmeyin; τo≡u firma eskisini sat²n al²yor.
▐ansl² kullan²c²lar²n bellek yuvalar² anakart²n ⁿzerinde aτ²k bir yerdedir. Ama gⁿτ kayna≡² veya sabit disk gibi ayg²tlar ⁿzerini kap²yorsa i■iniz zor. Gⁿτ kayna≡²n² s÷kmenizi kesinlikle ÷nermeyiz; bu durumda ÷nce kablolar² bellek yuvalar²n²n ÷nⁿnden τekip yolunuzun aτ²lmas²n² sa≡lay²n. Sonras² el becerinize kalm²■. Di≡er ayg²tlar² vidalar²ndan kolayca s÷kebilirsiniz. Ancak kablo ba≡lant²lar²n² ■imdilik s÷kmeyin.
Belle≡i yerinden s÷kerken yatay do≡rultuda hafifτe yana yat²rman²z yeterli. Yayl² klipslerinden kolayca kurtulacakt²r. Dⁿ■ey do≡rultuda τeki■tirirseniz, belle≡e zarar verebilirsiniz.
Baz² anakartlarda τe■itli kapasitedeki belleklerin belirli bir s²rayla yuvalara tak²lmas² gerekir. Bu yⁿzden bilgisayarla birlikte gelen kitapτ²klara bir g÷z atmakta bⁿyⁿk fayda var.
▌■in en gⁿτ yan² yeni belle≡i yerine takmakt²r. Kolayca τ²kan bellekler nedense bir tⁿrlⁿ yerine oturmak istemezler. ▌■in pⁿf noktas² belle≡i yatay olarak yuvas²na temas ettirip yava■τa yukar² d÷ndⁿrmekte. Bunu yaparken bir elinizle yayl² klipslerden birini yana τekebilirsiniz. Bellek biriminin iki yan²ndaki deliklere yuva ⁿzerindeki iki τ²k²nt² oturmal².
Bellek yerine oturmakta direniyorsa zorlamay²n; pinler yuva iτindeki parmaklara tam oturmam²■ olabilir. Hele hele bellek kart²n² bⁿkmekten kesinlikle kaτ²n²n. Bunun yerine belle≡i tam hizalay²p yeniden deneyin.
Bazen de bellek yuvalar²ndaki metal parmaklar e≡ilmi■ olabilir. El becerinize gⁿvenemiyorsan²z belle≡i takmas² iτin bir teknik servise ba■vurun. Ama ²srarl²ysan²z ince bir c²mb²zla ve a■²r² itinayla bunlar² dⁿzeltebilirsiniz.
▌■lemci
▌■lemci terfisi ■imdiye kadar kolay bir i■ de≡ildi. Ancak bir Pentium i■lemciyi terfi etmek istiyorsan²z Intel size τok kolay seτenekler sunuyor. Bu i■in de pⁿf noktalar²na bir g÷z atal²m:
386 i■lemciyi 486Æya, 486Æy² PentiumÆa terfi etmeniz iτin mutlaka anakart² de≡i■tirmeniz gerekli. Bu yⁿzden bo■u bo■una para verip i■lemci sat²n almay²n. Yukar²da belirtti≡imiz gibi anakart terfisi iτin biraz uzmanla■mak gerekiyor. Her ikisini de uzman²na b²rak²n.
486 i■lemcili bir anakarta 486 veya Pentium OverDrive i■lemci takman²z² ÷nermiyoruz. ▌■lemin zorlu≡u bir yana, verdi≡iniz para elde edece≡iniz performansa de≡meyecektir. Ama karar verdiyseniz anakart²n²z²n modeline ba≡l² olarak baz² voltaj ayarlar²n²n yap²lmas² gerekebilir; bu da uzman i■i.
OverDrive i■lemciler eski i■lemci s÷kⁿlerek yerine veya i■lemcinin yan²nda bo■ soket varsa buraya tak²labilir.
Pentium i■lemcilerde soket tipi τok ÷nemlidir. Baz²lar²nda Soket 5, baz²lar²nda Soket 7 bulunur. Soket 5Æin Pentium 120Æye kadar i■lemciyi destekledi≡i s÷ylense de, baz² anakartlarda bu Pentium 100 ile s²n²rl²d²r. Soket 7 ise yine anakart tipine ba≡l² olarak Pentium 200Æe kadar destek verebilir. Pentium i■lemci de≡i■tirilirken yine baz² voltaj ayarlar² gerekecektir.
PentiumÆlar²n OverDrive ile terfi edilmesi ise son derece basit. Pentium 60 veya 66 iτin 120MHz, Pentium 75 iτin 133 MHz, Pentium 90 iτin 150 MHz ve Pentium 100 iτin 166 MHz (henⁿz τ²kmad²) OverDrive i■lemci al²yorsunuz. Eski i■lemcinizi soket ⁿzerindeki kolu kald²rarak s÷kⁿyor ve yerine yenisini tak²p kolu indiriyorsunuz. ▌■lem bu kadar basit; voltaj ayar derdi yok. Tabi ■imdilik bu OverDriveÆlar ate■ pahas².
Ekran Kart²
Ekran kart²n² de≡i■tirmek en kolay i■lerden biridir. Ama baz² incelikleri de yok de≡il. ▌■te size yard²mc² olacak pⁿf noktalar²:
╓nce anakart²n²z²n veriyolu standart²n² ÷≡renin. Bilgisayar²n²z 386 i■lemciliyse ISA, 486 i■lemciliyse ISA, VESA veya PCI, Pentium i■lemciliyse PCI veriyoluna sahipsiniz. Ekran kart²n²z² da buna g÷re seτeceksiniz.
Ekran kart²n²z²n on-board olup olmad²≡²na bak²n. Monit÷r kablosunun kasaya ba≡land²≡² port do≡rudan anakarta monte edilmi■se on-board kart²n²z var demektir. Bu durumda i■iniz zor; τⁿnkⁿ eskisini s÷kemezsiniz. Ama ²srarl²ysan²z paraya k²y²p yeni bir kart alabilir ve anakart²n²za takabilirsiniz. Bunun iτin ÷nce eski kart²n²z² devreden τ²karman²z gerekecek. Bu i■lem bilgisayar²n BIOS SetupƲndaki bir seτenekle yap²labildi≡i gibi on-board ekran kart² ⁿzerinde jumper ad² verilen ve baz² pinlerin birbiri ile temas²n² sa≡layan kⁿτⁿk, siyah parτalar de≡i■tirilerek de yap²labilir. Jumper ayarlar² ekran kart²n²n markas²na g÷re de≡i■ebildi≡i iτin kitapτ²klar²na bakman²z, iτinden τ²kamazsan²z teknik servise dan²■man²z gerekecek.
Ekran kart², veriyolu yuvalar²na tak²l² ayr² bir parτa ise i■iniz kolay. Kasaya tek bir vida ile tutturulmu■tur. Bu viday² s÷kⁿp hafifτe yerinden τ²kartman²z yeterli.
Yeni bir ekran kart² al²rken ⁿzerinde æfeature connectorÆ ismi verilen, uzun τift s²ra pinlerin bulunmas²na dikkat edin. ▌leride PCÆnize ævideo captureÆ kart² veya TV kart² takmak isterseniz bunlara ihtiyac²n²z olacak.
Yeni kart² yuvas²na fazla zorlamadan oturtun. Oturmazsa do≡ru yuvay² kullan²p kullanmad²≡²n²za bak²n ve tekrar deneyin. Hafifτe bast²r²nca "t²k" sesi gelirse kart yuvas²na oturmu■ demektir.
Ekran kart²n²zda ilave bellek yuvalar² varsa belle≡ini yⁿkseltebilirsiniz. Yeni bellek al²rken ekran kart²n²z²n model ve tipini mutlaka belirtin. Bellekleri yuvalar²na takmak son derece kolayd²r. Ancak dikkat etmeniz gereken ■ey, belle≡in bir k÷■esindeki nokta veya τenti≡in yuvadaki nokta veya τenti≡e bire bir kar■²l²k gelmesidir. Aksi halde ekran kart²n²z zarar g÷rebilir.
Disket ve Disk Sⁿrⁿcⁿ
▌■te en kolay de≡i■tirilebilecek parτalar. Bir sabit diski veya disket sⁿrⁿcⁿyⁿ de≡i■tirirken a■a≡²daki ad²mlar² izleyebilirsiniz:
Sⁿrⁿcⁿnⁿn arkas²ndaki kablolar² τ²kart²n ve yan taraflar²ndaki vidalar² s÷kⁿn.
Disket sⁿrⁿcⁿyⁿ kasan²n ÷n yⁿzⁿnden, sabit diski iτ taraftan τekerek τ²kartacaks²n²z.
Yeni sⁿrⁿcⁿyⁿ yerine vidalay²p kablolar² eskisindeki gibi ba≡lay²n. Dikkat etmeniz gereken tek nokta yass² gri kablonun bir kenar²ndaki ince k²rm²z² ■eridin daima gⁿτ kablosunun ba≡land²≡² tarafa bakmas².
Disket sⁿrⁿcⁿyⁿ takt²ktan sonra bilgisayar²n²z² aτ²n ve BIOS SetupÆa girip A: sⁿrⁿcⁿsⁿnⁿ 1.44", B: sⁿrⁿcⁿsⁿnⁿ "Not Installed" olarak tan²t²n.
Sabit diski takt²ktan sonra, onu BIOS SetupÆa tan²tman²z gerekli. Bunun iτin SetupÆda "Autodetect HD" isimli bir komut vard²r. Bunu τal²■t²rd²≡²n²zda yeni sabit diskinizin ayarlar² BIOSÆa yaz²l²r. Er≡er bu seτenek yoksa, sabit diski ald²≡²n²z yerden ilgili ayarlar² ÷≡renmeniz gerekecek. Daha sonra sabit diski formatlay²p programlar²n²z² yⁿkleyebilirsiniz.
Ses Kartlar²
Ses kart² al²rken en τok dikkat edilecek ■ey %100 SoundBlaster uyumlu olmas²d²r. Bunun yan² s²ra dalga tablolu (wave table) veya dalga tablosu tak²labilir kartlar² tercih edebilirsiniz. Bir ses kart²n² PCÆnize takarken a■a≡²dakilere dikkat etmeniz gerekir:
Daha ÷nce PCÆnizde bir ses kart² varsa ve bunu yenilemek istiyorsan²z, eski ve yeni sⁿrⁿcⁿlerin τak²■ma ihtimali yⁿksektir. Bu nedenle eski kart²n²zla ilgili bⁿtⁿn izleri sabit diskinizden temizlemelisiniz. ▐ansl²ysan²z eski kart²n²z, yaz²l²m²n² ve sⁿrⁿcⁿlerini geri alan "uninstall" isimli bir programa sahiptir. Bu program yoksa sabit diskinizdeki win.ini, sys.ini, config.sys ve autoexec.bat dosyalar²na girip ilgili sⁿrⁿcⁿleri kald²rman²z gerekecek.
Ses kart²n² ayn² ekran kart²nda oldu≡u gibi bo■ yar²klardan birine takacaks²n²z. Tabii 16 bitlik ISA yar²klar²ndan birine...
Yeni takt²≡²n²z ses kart² anakart²n²zdaki IRQÆlar² (kesme istemi) ve port adreslerini kullanacakt²r. Kart²n²z SoundBlaster uyumluysa bu ayarlar muhtemelen port 220, IRQ 5, DMA 1 olmal²d²r. Kart²n²z MIDI ÷zelli≡i ta■²yorsa MIDI portu 330Æa ayarl² olmal²d²r.
CD-ROM sⁿrⁿcⁿnⁿzdeki CDÆlerin sesini duyabilmek iτin, ses kart²n²z² al²rken ara ba≡lant² kablosunu almay² ihmal etmeyin. Bu kablonun bir ucu ses kart² ⁿzerine, di≡eri CD sⁿrⁿcⁿnⁿn arkas²na ba≡lanacakt²r. Do≡ru yerlerini kullan²m kitapτ²klar²nda bulabilirsiniz.
CD-ROM Sⁿrⁿcⁿler
CD-ROM sⁿrⁿcⁿnⁿn yerine tak²lmas² ayn² disket sⁿrⁿcⁿdeki gibidir. CD sⁿrⁿcⁿyⁿ takmak ve kurmak iτin a■a≡²daki pⁿf noktalar²n² izleyebilirsiniz:
CD sⁿrⁿcⁿyⁿ kasan²n ÷n taraf²ndaki 5.25"lik yuvalardan birine oturtacaks²n²z. Bunun iτin kasan²n iτ taraf²ndan iterek yuvay² kapatan kapa≡² τ²kart²n. CD sⁿrⁿcⁿyⁿ kasan²n ÷n taraf²ndan iterek yerine oturtun.
Vidalar² takt²ktan sonra gⁿτ kayna≡²ndan gelen beyaz uτlu gⁿτ kablosunu CD sⁿrⁿcⁿnⁿn arkas²na tak²n. Bilgisayar² aτt²≡²n²zda CD sⁿrⁿcⁿnⁿn ²■²≡² yan²yorsa veya dⁿ≡mesine bas²nca tepsisi aτ²l²yorsa gⁿτ ula■²yor demektir.
IDE kablosunun bir ucunu sabit diskte oldu≡u gibi CD sⁿrⁿcⁿnⁿn arkas²na di≡er ucunu anakarta ba≡laman²z gerekecek. Anakart ile yap²lacak ba≡lant² I/O kart²ndaki konnekt÷r ⁿzerinden, anakarttaki ÷zel bir IDE konnekt÷rⁿnden veya ses kart²n²zdaki IDE konnekt÷rⁿnden yap²labilir. Yaln²z sabit diskinizin IDE kablosunun ba≡land²≡² yerdeki IDE konnekt÷rⁿnⁿ kullan²rsan²z sabit disk performans²n²z dⁿ■ebilir. Bu yⁿzden ses kart² ⁿzerindeki IDE konnekt÷rⁿnⁿ kullanman²z² ÷neririz.
Yukar²da belirtti≡imiz gibi, ses kart² ile birlikte gelen audio kablosunun bir ucu ses kart²na, di≡er ucu CD sⁿrⁿcⁿnⁿn arkas²na ba≡lanacak.
Son olarak CD sⁿrⁿcⁿ ile birlikte gelen program² kurarak CD sⁿrⁿcⁿnⁿzⁿ deneyin.
Geli■mi■ Video ve TV Kartlar²
Gⁿnⁿmⁿzde art²k bu kartlar yayg²n ■ekilde kullan²lmaya ba■lad². PC sat²c²lar² art²k ⁿzerinde MPEG kart², TV kart², hatta video capture kart² bulunan modeller de ⁿretiyorlar. Ancak bu kartlardan birini al²p PCÆnizi TV kanallar²n² veya tam ekran filmleri seyredebilir duruma getirmek istiyorsan²z dikkat etmeniz gereken baz² noktalar var:
Bu kartlar²n τo≡u sadece ekran kart²n²z ⁿzerinde "feature connector" ismi verilen bir VESA konnekt÷rⁿ varsa τal²■²r. Bu nedenle ekran kart²n²z² kontrol etmeniz yerinde olur.
VESA konnekt÷rⁿ iki kart²n g÷nderdikleri verileri birle■tirerek tek bir monit÷r ⁿstⁿne yans²t²r. Ekran kart²nda tek bir VESA konnekt÷rⁿ bulundu≡u iτin ayn² anda TV kart² ile MPEG kart²n² veya video capture kart²n² kullanmak mⁿmkⁿn olmayabilir. Bu tⁿr baz² kartlar her ⁿτ ÷zelli≡i de ⁿzerinde bar²nd²rd²≡² iτin tercih edilebilirler. Baz²lar² ise ⁿzerlerine eklenen "daughter" kartlar ile bu i■levleri yerine getirirler. Bunlar bⁿtⁿnle■ik halde tek bir VESA konnekt÷rⁿnⁿ kulland²klar² iτin tercih edilmelidir.
Baz² kartlar ekran kart² ile hem iτten (VESA konnekt÷rⁿ arac²l²≡² ile) hem de d²■tan (ilave bir kablo ile) birle■irler. Bu yⁿzden bu tⁿr kartlar² al²rken ilave kablolar²n² istemek τok ÷nemlidir.
Bu kartlar²n nas²l tak²laca≡² ve ba≡lant²lar²n²n nas²l yap²laca≡² kullan²m k²lavuzlar²nda aτ²k ■ekilde anlat²lm²■t²r. Bunlar² dikkatle okumak gerekir.
Ayn² zamanda ekran kart² ÷zelli≡i ta■²yan TV, MPEG ve video kartlar² da vard²r. Bunlar tercih edilebilir, ancak ÷zelliklerine τok dikkat etmek gerekir. Baz²lar²n²n Windows 95 sⁿrⁿcⁿleri bulunmayabilir; baz²lar² ise ekran kart²n²n yerini alsa bile Windows h²z²n² a■²r² dⁿ■ⁿrebilir.